Dat vrouwen niet mochten varen, wil niet zeggen dat ze het niet deden
Een museum is meer dan een plek waar je tentoonstellingen bekijkt. Wie de collectie onderzoekt, kan er nieuwe kennis opdoen. Conservator Irene Jacobs legde zo een stukje van de onzichtbare wereld bloot van vrouwen in de scheepvaart. In het najaar van 2025 opent de tentoonstelling die gebaseerd is op haar onderzoek.
Irene Jacobs werd positief verrast tijdens haar onderzoek naar maritieme vrouwen in de collectie. “Er bleken honderden vrouwen te zijn van wie we wel iets hebben: een archiefstuk, een brief, een foto. Naar hen kon ik verder onderzoek doen. Er is namelijk weinig over ze vastgelegd in de geschiedschrijving. Maar dat zegt niets over hun rol in de zeevaart door de jaren heen.”
Van scheepsbouw tot zeeslag!
Die rol komt straks tot uiting in de expositie ‘Vrouwen in de Scheepvaart’. Jacobs: “Ik merkte tijdens de voorbereiding dat er te weinig bekend was over deze vrouwen om een vernieuwende tentoonstelling te kunnen maken. Een oplossing was om meer onderzoek te doen in de eigen collectie. Dat kon door de toekenning van een NWO-museumbeurs voor wetenschappelijk onderzoek.”
De verhalen die Jacobs uiteindelijk kan vertellen aan de hand van de collectie zijn soms spectaculair. Andere zijn juist heel gewoon, en ook daarom bijzonder. “Ze vormen een goede afspiegeling van de aanwezigheid van vrouwen tussen de 16e en 21e eeuw in de hele breedte van de maritieme sector. Van scheepsbouw tot zeeslag!” Mooie voorbeelden zijn er genoeg. Zo vocht Willemtje Gerrits (geboren in 1646) verkleed als man in zeker twee zeeslagen. “Dat vrouwen niet mochten varen, wil niet zeggen dat ze het niet deden!”
Ze kregen er geen credits voor
Van de meeste vrouwen hadden we zonder de collectie te bestuderen niets geweten. Jacobs: “Neem Heinerika Hidderina Zeijlstra (1861-1893). Uit het scheepsjournaal van de bark ‘Nachtegaal’ bleek dat zij, kapiteinsvrouw, is overleden op het schip. Dat schip was anderhalf jaar onderweg. Intrigerend, want dat echtgenotes ook op zulke verre vaarten meegingen was ik niet eerder tegengekomen.”
Een mooie illustratie van de benadering van vrouwen in de geschiedenis is het verhaal van binnenvaartvrouw Catharina van der Corput (1921-2012). Jacobs: “Ik vond een getuigschrift waarin haar vader verklaart dat zij fysiek in staat was om aan boord te werken. Terwijl het heel gebruikelijk was dat vrouwen meewerkten in de binnenvaart. Ook zij stuurden, laadden, losten en navigeerden. Ze kregen er alleen geen credits voor!’
Ze namen de werf vaak over van hun man
Ook Neeltje Pannevis (1798-1873) is intrigerend. Onder meer uit verkoopdocumenten van scheepswerf Van der Giessen bleek dat Neeltje de eigenaar en dus scheepsbouwer was. “Ik ontdekte dat er veel vrouwen aanwezig waren in de scheepsbouw, ook in de 16e en 17e eeuw. Ze namen de werf vaak over van hun man en hadden duidelijk kennis van zaken.”
Het onderzoek is waardevol. Als je vrouwen niet benoemt, verdwijnen ze uit de geschiedenis. We hebben dus een incompleet beeld. Jacobs besluit: “Wat ik ook mooi vind, is dat veel van de informatie over vrouwen uit persoonlijke papieren en informele archieven komt. Dat toont de waarde van een museum: persoonlijke dingen vinden wij waardevol dus die verzamelen we ook. Zo bewaren we de geschiedenis.”
Deel jouw verhaal
Het Maritiem Museum werkt aan een online database van vrouwen die actief zijn of waren in de maritieme sector.
Naast ons eigen historisch onderzoek willen we laten zien hoeveel verschillende functies vrouwen in deze sector vervullen en al eeuwenlang vervuld hebben.
FINANCIËLE BIJDRAGE NWO
Bijzonder: het komt zelden voor dat een conservator in het Maritiem Museum vrijgesteld wordt om fundamenteel onderzoek te doen. Vanwege het maatschappelijk belang van haar onderzoek naar de rol en het belang van maritieme vrouwen die actief waren in Nederland tussen 1600 en nu te onderzoeken kreeg senior conservator Irene Jacobs in 2023 een museumbeurs van het Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek (NWO).
Lees verder over het onderzoek